WHITE PRIVILEGE
De term white privilege werd halfweg de jaren 1960 bedacht door de witte Amerikaanse schrijver en activist Theodore W. Allen. Hij sprak over het 'privilege van het witte vel', omdat hij ervan overtuigd geraakt was dat white supremacy niets te maken had met biologische kenmerken, maar dat de term een 'uitvinding van het witte ras' was om de klassenstrijd te sturen en zo de sociale controle te behouden.
CATEGORISEREN
'Als we stoppen met het categoriseren op basis van ras en etniciteit, kunnen we raciale onrechtvaardigheid niet langer herkennen. Als we raciale onrechtvaardigheid niet kunnen herkennen, kunnen we racistisch beleid niet meer aankaarten. Als we racistisch beleid niet kunnen aankaarten, kunnen we er ook niet tegen in opstand komen. Als we er niet tegen in opstand kunnen komen, heeft de racistische macht met succes zijn ultieme uitweg gevonden: een wereld vol onrecht dat niemand kan zien, laat staan aanvechten' — Ibram X. Kendi, Journal tegen racisme
RAS
'Om onrechtvaardige, racistische structuren te ontmantelen moeten we ras juist wél zien. We moeten zien wie voordeel ondervindt van zijn ras, wie onevenredig zwaar gebukt gaat onder negatieve stereotyperingen rond zijn ras, en wie zich verzekerd weet van macht en privilege — verdiend of niet — op basis van ras, sociale klasse en geslacht. Ras wél zien is cruciaal om het systeem te veranderen' — Reni Eddo-Lodge, Waarom ik niet meer witte mensen over racisme praat
XENOFOBIE
'Racisme kan niet worden herleid tot "xenofobie" — een term die de oude Grieken hadden uitgevonden om een vijandige houding tegenover de vreemde of de Andere te omschrijven. Xenofobie kan een beginpunt zijn waarop racisme geconstrueerd is, maar het is niet het ding zelf. (...) Soms wordt de antipathie van de ene groep tegenover de andere uitgedrukt en opgevolgd met een vastberadenheid en brutaliteit die ver voorbij de vanuit de groep ontstane vooroordelen en snobisme gaan' — George M. Fredrickson, Racism: a short history
KKK
De tweede generatie van de Ku Klux Klan achtte zich onaantastbaar, poneert de Nederlandse historicus Antoine Weijzen in Racisme in Amerika. 'De eerste Klan was een geheim genootschap waarbij de leden dankzij hun kap anoniem bleven. Dat gold in mindere mate voor de tweede KKK — die trad veel openlijker op. Een lid kon trots zijn op zijn lidmaatschap. Strijd tegen Afro-Amerikanen, katholieken en Joden stond gelijk aan de verdediging van de Verenigde Staten, het vaderland. Van dat patriottisme legden de leden graag getuigenis af.'
(ANTI)RACISME
Historicus Ibram X. Kendi vat de patstelling bij de antiracisten van eind achttiende eeuw kernachtig samen in Stamped from the beginning: 'Zwarte misdragingen, zo luidde het idee, waren gedeeltelijk of geheel verantwoordelijk voor het bestaan van en het volharden in racistische ideeën. Geloven dat negatief gedrag van zwarte mensen verantwoordelijk was voor racistische ideeën, kwam neer op geloven dat er enige waarheid lag in denkbeelden van zwarte inferioriteit. Geloven dat er enige waarheid lag in denkbeelden van zwarte inferioriteit kwam neer op het hebben van racistische ideeën.'
VUILE ZWARTE
'Er moet in het algemeen assertiever worden opgetreden tegen racisme op en naast onze velden,' schreven we najaar 2016 in het slothoofdstuk van ons boek Vuile zwarte. Racisme in het Belgische voetbal. 'Anno 2016 zou het principe "Onze zwarte, goede zwarte, hun zwarte, vuile neger" tot het verleden moeten behoren.'
Helaas, anno 2022 is dat nog altijd niet het geval. We formuleerden destijds een elftal voorstellen om racisme en discriminatie in het voetbal aan te pakken. Ze bleven grotendeels dode letter. We lijsten ze hier nog een keer op.
- Maak het mogelijk om een timeout aan te vragen. Leg bij élk racistisch incident consequent de wedstrijd stil.
- Stap zelf van het veld als je te diep gekwetst bent door de uitlatingen. Stap van het veld uit solidariteit met je medespeler.
- Laat de trainers hun verantwoordelijkheid opnemen.
- Betrek de Twaalfde Man actiever bij wedstrijden én bij de clubwerking.
- Installeer een meldpunt op de voetbalbond.
- Nee tegen geldverslindende campagnes zonder concrete opvolging.
- Investeer in community-werking.
- Durf als overheid in te grijpen en clubs te sanctioneren.
- Geef ouders een opleiding en organiseer één keer per jaar een stiltedag.
- Stel competitief voetbal uit tot na de tiende verjaardag van een kind.
- Breng het jeugdvoetbal samen onder één koepel.
Dat laatste is gebeurd, maar was niet onze verdienste: die plannen bestonden al. Het meldpunt is er uiteindelijk dan toch gekomen, vijf jaar na ons boek. Het handvol clubs dat al een goed uitgebouwde community-werking had, is dat blijven doen, andere clubs zijn niet gevolgd, omdat zij dit aspect als een louter financiële verliespost zien. De andere — goedkope en in wezen met wat goede wil makkelijk haalbare — suggesties werden straal genegeerd. Meer nog: als een team vandaag van het veld stapt, is de kans heel reëel dat het met een forfaitnederlaag wordt bedacht.
Tijdens het schrijven van dat boek en ook de voorbije maanden kregen we geregeld de vraag hoe het toch komt dat racisme in de sport bijna uitsluitend voorkomt in voetbalstadions. In Vuile zwarte probeerden we een verklaring te geven, die — toegegeven — meer op buikgevoel dan op een grondige wetenschappelijke analyse gebaseerd was. 'We pijnigen onze hersenen en kunnen maar één reden bedenken waarom racisme in het voetbal wél en in andere sporten nauwelijks of niet voorkomt: de macht van het getal. Het aantal toeschouwers. Op voetbaltribunes zit een pak meer volk dan in andere sportstadions of -hallen. En als je een massa volk samenbrengt, ontstaat kuddegeest. Tribale reflexen. Er hoeft maar één iemand "Oe-oe-oe" te roepen en anderen volgen slaafs, omdat ze deel willen blijven uitmaken van hun sociale groep. Hoe meer alcohol achter de kiezen, hoe erger het wordt. (...) Nee, we beweren niet dat de modale voetballiefhebber minder intelligent is dan de modale basket- of hockeyfan. We stellen wel dat het in een massa van 20.000 mensen makkelijker is om, excusez le mot, na-aapgedrag te vertonen of misschien wel je eigen diepe negatieve gevoelens en stevig gewortelde vooroordelen te uiten.'
BETWETERIG WIT
Anika Nailah, een zwarte Amerikaanse dichteres en stichter van Books of Hope, een alfabetiseringsprogramma in de stad Boston, stoort zich aan het betweterig 'antiracisme' van een aantal witte progressieve mensen. 'In het gezelschap zijn van witte progressieven is alsof je een rijinstructeur bent en er iemand in je wagen stapt die niet kan rijden, maar die wel denkt dat hij het kan. Ze zitten aan het stuur, maar door de manier waarop ze zichzelf zien, kunnen ze je niet horen, en als ze je wel horen, zijn ze niet echt aan het luisteren. En dat maakt hen gevaarlijk.'
NATURE/NURTURE
Vooroordelen blijken heel hardnekkig te zijn. De maatschappelijke realiteit is dat witte mensen niet van nature beter kunnen zwemmen dan zwarte: alleen waren er in witte buurten zwembaden en in zwarte niet. De reden waarom we zo weinig zwarte topzwemmers zien tijdens de Olympische Spelen, heeft dus te maken met financiële achterstelling. Zwarten kunnen niet van nature beter lange afstanden lopen dan witten: alleen wonen met name Kenianen en Ethiopiërs op grote hoogte, wat hen een competitief voordeel bezorgt omdat ze gewend zijn aan een verlaagd zuurstofgehalte. Hun lichaam reageert op dit tekort door extra rode bloedcellen aan te maken, zodat de zuurstofcapaciteit van het bloed toeneemt. Meer is het niet. Het heeft niets met zwart of wit te maken, wel met levens- en trainingsomstandigheden. Het is geen nature maar nurture.
WHITE VICTIMHOOD
Laten we er Filip Dewinter eens bijhalen. Half september 2021 las die in de Engelse sensatiekrant Daily Mail dat de English Touring Opera, een reizend gezelschap dat als doel heeft opera te brengen op plekken en bij mensen waar deze muzieksoort zelden of nooit aan bod komt, tegen de lente van 2022 veertien muzikanten zou moeten ontslaan. Freelancemusici tussen de veertig en zesenzestig jaar die in sommige gevallen al meer dan twintig jaar deel uitmaakten van het gezelschap. Dat kondigde de directeur, James Conway, aan in een brief aan de leden.
Volgens de English Touring Opera werden ze daartoe genoodzaakt door de diversiteitsregels van de Arts Council England, een organisme dat instaat voor het toekennen en verdelen van overheidssubsidies aan culturele instanties. Iets wat die Arts Council overigens dadelijk ontkende. Touring Opera ontvangt jaarlijks 1,78 miljoen pond (ruim 2 miljoen euro) van de Arts Council. 'English Touring Opera is gebonden aan het verhogen van het diversiteitsgehalte in zijn hele team, en terwijl er in dit domein gewaardeerde, stabiele vooruitgang is gemaakt op het podium, hebben we er een prioriteit van gemaakt die diversiteit ook in het orkest te verhogen,' schreef Conway.
Dewinter tweette dat de muzikanten ontslagen zouden worden omdat ze 'te blank' zijn. En hij voegde er de hashtag '#AntiBlankRacisme' aan toe. Hij was lang niet de enige die reageerde. Op de website van Daily Mail doken ook enkele, anonieme, pennenridders op. 'Ik heb serieus last van zw**te vermoeidheid,' schreef iemand. 'Wel, dit zal op z'n minst werk verschaffen aan veertien werkloze Afghanen met hun herdersdoedelzakken,' vond een sarcastische lezer. 'Ik zou willen weten of dit wel legaal is volgens de Race Relations Act 1976 en de Equality Act 2010,' repliceerde iemand, verwijzend naar specifieke wetsbepalingen die rassendiscriminatie moeten indijken.
Wat Dewinter en zijn Engelse acolieten vergaten te vermelden is dat de English Touring Opera tot nog toe volledig uit witte muzikanten bestond. Alleen onder de zangers vielen voor sommige producties mensen van kleur te bekennen. Dat het gezelschap bijna uitsluitend met freelancers werkt, zorgt sowieso al voor jaarlijkse onzekerheid over contracten. Maar het belangrijkste: de eis voor meer diversiteit dateert niet van vandaag, noch van gisteren, zelfs niet eens van een jaar geleden. De hierboven aangehaalde Equality Act uit 2010 was net bedoeld om discriminatie te bestrijden, met andere woorden: om meer kleur in alle geledingen van de samenleving te garanderen, óók in de English Touring Opera. Het gezelschap had dus in de loop van de voorbije twaalf jaar systematisch gepensioneerde of vertrokken muzikanten kunnen vervangen door collega's met een donkerdere huidskleur, dan was er niets aan de hand geweest.
De reactie van Dewinter en anderen komt neer op wat de Britse onderzoekers Alana Lentin en Gavin Titley 'white victimhood' hebben genoemd, 'wit slachtofferschap'. Dat is wat Dewinter ook als reactie wil losweken met zijn #AntiBlankRacisme. Wij, witte mensen, als slachtoffers van politieke correctheid: de wereld op zijn kop.
De boodschap van de populaire (en populistische) Canadese klinische psycholoog Jordan Peterson sluit hier nauw bij aan: wij, witte mannen, worden steeds vaker geslachtofferd op het altaar van de politieke correctheid. Identiteitspolitiek is zelden onschuldig bedoeld.
Dit verklaart ook het verzet van raciaal geconditioneerde filmliefhebbers tegen de idee dat James Bond in de nabije toekomst weleens zou kunnen vertolkt worden door een zwarte acteur (Idris Elba), alsof het ondenkbaar zou zijn dat het fictieve personage dat Ian Fleming in 1953 heeft gecreëerd, een andere huidskleur kan hebben dan Sean Connery, George Lazenby, Roger Moore, Timothy Dalton, Pierce Brosnan of Daniel Craig. Of een andere sekse. Een buitengewoon intelligente, seksueel begerenswaardige man die de wereld redt, die moet wel wit zijn, toch? Dat de hoofdrol in Othello eeuwenlang werd opgeëist door zwart geschminkte witte acteurs riep daarentegen nooit verzet op in witte kringen. Vreemd, niet? Begrijpelijker was het protest tegen de vertolking van Anna Boleyn in een Channel 5-serie door de zwarte actrice Jodie Turner-Smith: Boleyn heeft echt geleefd en ze was nog altijd wit toen haar hoofd op het kapblok lag.
Ach, we kunnen dit hoofdstukje nog het best afronden met een citaat uit de eerste scène in de eerste acte van het toneelstuk Schlageter uit 1933. Daarin zegt het hoofdpersonage Albert Leo Schlageter, een nationalistische martelaar: 'Wenn ich Kultur höre, entsichere ich meinen Browning!' 'Als ik de term cultuur hoor vallen, ontgrendel ik mijn pistool.' De Führer hoorde die door de naziauteur Hanns Johst bedachte woorden graag weerklinken, zoveel haat koesterden hij en zijn medestanders tegenover de zogeheten culturele elite. En ook vandaag ontgrendelen heel wat cultuurhaters nog figuurlijk hun pistool als mensen uit de cultuursector hun mening geven, zeker als die onverlaten ook nog eens een kleurtje hebben. In die kringen had men liever gehad dat de thriller die Agatha Christie in 1939 schreef Ten little niggers was blijven heten, in vertaling: Tien kleine negertjes. In de Verenigde Staten werd dat boek onmiddellijk uitgebracht onder de alternatieve titel And then there were none. In Groot-Brittannië moesten ze wachten tot 1965 alvorens Ten little indians op de markt kwam. Pas in 2004 werd de titel in de Nederlandse vertaling aangepast naar En toen waren er nog maar....